Dan Ariely: Potęga irracjonalności

Pragmatyczny lider powinien przeczytać tę książkę. Zrozumienie własnej nieracjonalności, paradoksalnie, pomoże nam zachowywać się jak racjonalny lider :).

Czy na pewno jesteśmy racjonalni?

Pamiętam swoją wielką fascynacją teorią gier oraz ze spokrewnionymi z nią działami, jak teoria podejmowania decyzji czy teoria negocjacji. Wszystko to cudownie wyglądało na papierze, lub jak kto woli, w teorii. Wszyscy gracze (uczestnicy gry) podejmują decyzje w oparciu o swój racjonalny umysł, niczym Kasparov rozgrywający partię szachów w mistrzostwach świata. Ale czy naprawdę jesteśmy racjonalni? Tym samym czy istnieje racjonalny lider?

Moje doświadczenia, które nabywałem w drodze badań i doświadczeń, powodowały wzrost wątpliwości. Im dłużej zajmowałem się modelami, opisywanymi przez wspomniane teorie, tym trudniej było mi zaakceptować założenie o racjonalności graczy. Później, im częściej brałem udział w rzeczywistych „grach” międzyludzkich, tym bardziej nabierałem przekonania, iż w życiu codziennym racjonalizm w czystej formie niemal nie występuje.

Wiele osób stara się podejmować racjonale decyzje, ale często wpływają na nas emocje. A dzieje się to na tyle subtelnie, że nie zdajemy sobie sprawy, iż jednak podjęliśmy je bez chłodnej kalkulacji. Co więcej, często nie znamy swoich preferencji lub mamy je tylko częściowo uświadomione. To z kolei powoduje, iż trudno określić nam świadomie naszą funkcję wypłaty (ToDo: zaplanowałem osobny wpis na temat „funkcji wypłaty”).

W naturalny sposób, w kontekście poruszanych tu zagadnień, pojawia się pytanie czy istnieje ktoś taki, jak idealny racjonalny lider? Moim zdaniem nie istnieje. Natomiast, pragmatyczny lider musi mieć świadomość zarówno swojej irracjonalności, jak i też swoich współpracowników.

Racjonalny lider jest irracjonalny

Książka „Potęga irracjonalności”, której autorem jest Dan Ariely, to obowiązkowa lektura dla każdego lidera. Lidera, który chciałby lepiej zrozumieć zarówno swoje decyzje, jak i swoich współpracowników. Wszak to, jak podejmujemy decyzje, jest powiązane z naszą motywacją. W konsekwencji wpływa na to, gdzie pracujemy, z kim, jak, a w końcu – za ile 🙂

Racjonalny lider czy pracownik mógłby powiedzieć, że wynagrodzenie jest najważniejsze. No to zapytajmy osoby z naszego otoczenia, co dla nich jest najważniejsze? To, co jest najważniejsze zależy od wielu czynników. Będą to indywidualne preferencje, sytuacja, w której się znaleźliśmy, ekonomia kraju itp. (ToDo: temat motywacji rozwinę w osobny wpisie).

Autor omawianej książki przeprowadził wiele ciekawych, inspirujących i bardzo oryginalnych eksperymentów, dotyczących podejmowania decyzji. Dokonał analizy ludzkich zachowań w przeróżnych sytuacjach życiowych – od tych najzwyklejszych, dotyczących codziennych spraw, po ważniejsze i bardziej złożone, jak wybór partnera życiowego czy środowiska, w którym żyjemy. Czego zatem jako pragmatyczny lider możemy dowiedzieć się z książki? Oto kilka przykładów:

1. Dan Ariely dowodzi, że ludzka racjonalność to mit. 
2. Eksperymenty dowiodły, że zachowanie ludzi częściej niż racjonalne jest po prostu przypadkowe, dziwaczne lub zabawne, a nawet niebezpieczne.
3. Ludzie podejmują decyzje np. na podstawie emocji, wbitych wzorców społecznych czy wychowawczych, niespełnionych oczekiwań, prokrastynacji czy chciwości.
4. Nasze irracjonalne działania są na tyle powtarzalne i schematyczne, że czynią z nas istoty przewidywalnie irracjonalne.

Sokrates powiedział, iż „Życie nieświadome nie jest warte tego, by je przeżyć„. Autor wskazuje i zachęca by przyjrzeć się rzeczom, które nam wdrukowano. To one stają się naszymi kotwicami – zatrzymują nas w rozwoju. Dla mnie największą wartością z tej książki jest zrozumienie, że tacy jesteśmy. To właśnie uzyskanie tej świadomości, o której wspomniał Sokrates, może nam pomóc. Wtedy nawet, jeśli kupimy sobie zbędny przedmiot to wiemy, czemu tak postąpiliśmy i możemy jedynie uśmiechnąć się do samych siebie i swoich „niedoskonałości” 🙂

O autorze

Dana Ariely`a spotkało bardzo przykre zdarzenie – by uniknąć spoileru pominę jego opis. To zdarzenie oraz jego implikacje pchnęły Autora do badań nad irracjonalnością. W omawianej książce opowiada on o tej historii we wstępie oraz o wielu jej szczegółach na dalszych stronach. Osoby zainteresowane szczegółami tej historii odsyłam do opisu Autora pt. Painful Lessons. A osoby zainteresowane poznaniem bliżej Autora odsyłam do ciekawego wywiadu w Europe’s Journal of Psychology (2015 Nov; 11(4): 565–570, doi: https://dx.doi.org/10.5964%2Fejop.v11i4.1083).

Dan Ariely urodził się 29 kwietnia 1967 roku w Nowym Jorku w rodzinie żydowskiej. Kiedy miał trzy lata wraz z najbliższymi powrócił do kraju swojego pochodzenia – do Izraela. Dan Ariely jest profesorem psychologii oraz ekonomii behawioralnej związanym z Uniwersytetem Duke w Durham (Karolina Północna, Stany Zjednoczone). Ma na swoim koncie wiele publikacji naukowych oraz kilka książek, z których pozwoliłem sobie omówić jeszcze pozycję Szczera prawda o nieuczciwości.